Czynniki wywołujące susze na świecie i w rejonie śródziemnomorskim

Znane są trzy główne czynniki, które powodują okresowe występowanie susz i mają wpływ na ich natężenie w różnych regionach świata. W szczególny sposób oddziałują one na rejon basenu Morza Śródziemnego.

Wspomniane czynniki są opisane szczegółowo w innych częściach Encyklopedii ESPERE. Ich powiązania i łączny wpływ globalny, w szczególności zaś na basen Morza Śródziemnego są wyjątkowo ciekawe. Te czynniki to:

· El Nino (ENSO)
· Oscylacja Północnego Atlantyku (NAO)
· Inne czynniki - np. Oscylacja Śródziemnomorska

El Nino i Oscylacja Południowa (ENSO)

Stale słyszy się o El Nino, La Nina i ich wpływie na klimat Ziemi. Jak już wiesz, zjawisko to dotyczy przede wszystkim półkuli południowej naszej planety i nadal nie wiemy dokładnie jaki ma wpływ na warunki klimatyczne na półkuli północnej.

1. Anomalie (czyli odchylenia) temperatury powierzchni oceanu podczas epizodów El Nino i La Nina.
NOAA NCEP EMC CMB GLOBAL miesięczne anomalie termiczne powierzchni oceanu, grudzień 1997 i grudzień 1999 r. (°C)

Na prezentowanych dwóch mapach widać różnice w temperaturze powierzchni oceanu podczas El Nino (górna rycina) i La Nina (dolna rycina).

Pomimo, iż zjawisko nazwane Oscylacją Południową jest znane od niedawna to występuje na Ziemi od wielu wieków, w postaci cykli.

W zależności od fazy Oscylacji Południowej warunki klimatyczne będą różniły się wartościami średnimi i rozkładem temperatury i opadów nie tylko w szerokościach podzwrotnikowych Pacyfiku, ale także w odległych rejonach świata sięgających szerokości północnych. Te fluktuacje mogą czasami powodować niespotykane wręcz i niebezpieczne zdarzenia powodziowe i susze.

Podczas fazy El Nino temperatura wschodniego Pacyfiku wzrasta, z nią wzrasta parowanie i opady. Równocześnie niższe niż zwykle sumy opadów notowane są w zachodniej części Oceanu. Faza La Nina powoduje sytuację odwrotną.

Aby rozpoznać fazę (El Nino, La Nina czy też faza neutralna ) i siłę zjawiska stosuje się różne wskaźniki. Jednym z nich jest SST (sea surface temperature - temperatura powierzchni wody w morzu), a ściślej różnica SST w obszarze międzyzwrotnikowym na Pacyfiku. Inny wskaźnik, tzw. SOI, wyraża różnice ciśnienia atmosferycznego pomiędzy wschodnim i zachodnim wybrzeżem kontynentów półkuli południowej. Te wskaźniki są wykorzystywane w prognozach klimatycznych, pozwalają także odpowiednio przygotować społeczeństwo do możliwych skutków wydarzeń ekstremalnych i ograniczyć ich potencjalne skutki środowiskowe.

Ten złożony system opisany został dokładnie w rozdziale "Pogoda" - zajrzyj tam jeżeli jesteś zainteresowany szczegółami (patrz linki na dole strony).

NAO

Podobny do opisanej wcześniej Oscylacji Południowej ruch wód i powietrza ma miejsce także na półkuli północnej. Oscylacja Północnoatlantycka (NAO) jest jednym z głównych czynników kształtujących klimat obszaru Północnego Atlantyku (o czym można przeczytać szerzej w rozdziałach "Oceany" i "Pogoda") ma zatem wpływ także na rejon Morza Śródziemnego. Oddziaływanie NAO jest najbardziej widoczne w zróżnicowaniu klimatycznym zim.

2. Wskaźnik pozytywnej fazy NAO
http://www.ldeo.columbia.edu/res/pi/NAO/

Wskaźnik NAO zmienia się z roku na rok, ale zwykle utrzymuje się w jednej fazie przez kilka lat. Rycina 2 przedstawia przykład tzw. pozytywnej fazy NAO.

Ośrodek wysokiego ciśnienia usytuowany nad Północnym Atlantykiem powoduje długotrwałe okresy bardzo stabilnych i względnie suchych warunków atmosferycznych w basenie Morza Śródziemnego. Jako, że wiatry przemieszczają się na granicy wyżów i niżów, wspomniany wcześniej wyż działa jak bariera dla wiatrów, uniemożliwiając ich napływ w region śródziemnomorski.
W sytuacji odwrotnej różnica ciśnienia pomiędzy Azorami i Islandią jest znacznie mniejsza co powoduje mniej stabilne warunki pogodowe oraz napływ wiatrów znad Atlantyku, które przynoszą wilgoć i opady.

Inne czynniki oddziałujące w regionie basenu Morza Śródziemnego

Fundamentalna rola NAO w kształtowaniu zimowego przebiegu opadów w regionie śródziemnomorskim została naukowo udowodniona. Co więcej, analizy zmienności temperatury powietrza na tym terenie w ostatnim czterdziestoleciu potwierdzają jej zgodność z przebiegiem na półkuli północnej oraz z fluktuacjami wskaźnika NAO.

Nie wszystkie fluktuacje klimatu w basenie Morza Śródziemnego mogą być wyjaśnione przez NAO czy ENSO. Pewną rolę odgrywają także inne globalne zjawiska klimatyczne.

W tym kontekście trwają obecnie badania nad określeniem roli monsunów azjatyckich i opadów w rejonie Sahelu przede wszystkim w środku lata, gdy cyrkulacyjna komórka Hadleya przesuwa się w kierunku północnym. W takiej sytuacji rejon Morza Śródziemnego może znajdować się pod wpływem strefy opadowej Afryki Północnej i monsunów zachodnioazjatyckich.

3. Punkty wykorzystywane do obliczania różnic ciśnienia nad Morzem Śródziemnym.

Dla rejonu Morza Śródziemnego opracowano wskaźnik podobny do NAO. Określa się go mianem Śródziemnomorskiego Wskaźnika Ciśnienia i wykorzystuje dla określenia Oscylacji Śródziemnomorskiej, która powstaje właśnie wskutek różnicy ciśnienia na poziomie morza pomiędzy wschodnim i zachodnim wybrzeżem (ryc. 3).

Zajrzyj także na inne strony Encyklopedii ESPERE!

Więcej informcji o El Nińo i NAO znajdziesz na:

Pogoda - Więcej - Cyrkulacja atmosfery 2 - El Nino i Oscylacja Południowa
Pogoda - Więcej - Cyrkulacja atmosfery 2 - Oscylacja Północnoatlantycka
Oceany - więcej - Oceany i klimat - Oscylacja Północnoatlantycka

O tej stronie:

Autorzy:
Marta Moneo and Ana Iglesias- Universidad Politécnica de Madrid - Hiszpania
1. Recenzent: Alex de Sherbinin - CIESIN, Columbia University - USA
2. Recenzent: Lily Parshall - Goddard Institute for space studies, Columbia University - USA
Konsultacja dydaktyczna: Emilio Sternfeld - Colegio Virgen de Mirasierra - Hiszpania
ostatnia aktualizacja: 12/05/2004
Tłumaczenie na język polski: Mgr Sebastian Wypych, Dr Anita Bokwa, Uniwersytet Jagielloński, Kraków

Last modified: Thursday, 15 March 2018, 2:37 PM